GERÇEKÜSTÜCÜLÜK ( sürrealizm ) NEDİR ?
Gerçeküstücülük ya da sürrealizm, Avrupa’da birinci ve ikinci dünya savaşları arasında gelişmiştir. Gerçeküstücülük, Fransa’ da ortaya çıkmıştır. Akılcılığı reddeden Dadaistlerin yapıtları üzerine temellendirilmiştir. 1924 ‘ te ‘ Gerçeküstücülük Bildirgesi ‘ hazırlayan Andre Breton’ a göre gerçeküstücülük, bilinç ile bilinçaltını birleştiren bir yoldur. Sigmund Freud’ un ‘ psikianaliz ‘ kuramından etkilenen Breton için, bilinçaltı, düş gücünün temel kaynağıdır.
Sürrealistlere göre bilinçaltı; toplum, ahlak, din ve yasa gibi zorunluluk öğeleri ile oluşur. Bilinçaltını oluşturan etkiler ise çeşitli durumlarda ifşa olur. Rüyalar sürrealistlere göre tamamen bilinçaltından meydana gelmektedir. Freudun psikanaliz fikirlerinden etkilenen gerçeküstücü sanatçılar, bilinçaltını ortaya çıkarmak gibi bir amaç edinmişlerdir. Freud, rüyaların didiklenmesi ile özellikle cinsel rüyaların çokluğunu toplumun bastırılmış hislerine, yasaların varlığına ve dinlerin bu konudaki tavırlarına bağlamaktadır. Sürrealistler de bu gibi rüyaların büyük bir gösterge olduğu ‘psikanaliz düşüncesinde hipnotizma büyük bir ortaya çıkarış yöntemidir. Sürrealistler de bu yöntemi belirleyerek ortaya çıkan verileri edebiyata aktarmışlardır.
Sürrealizm, bu fikirlerinin yanı sıra dil ve üslup özellikleri ile de farklılık yaratmışlardır. Kapalı bir anlatım benimseyen sürrealistler herkes tarafından anlaşılır bir anlatımdan sakınmışlardır. Bunun yanı sıra sürrealistler noktalama işaretlerini de yok sayarak eserlerini kaleme almışlardır. Akılcılığa karşı çıkan sürrealistler içlerinden geldiği gibi yazma yöntemini kullanmışlardır. Bu şekilde aklın egemenliğine girmeden yazar kendisine sınırlar koymadan yazabilecektir. Gerçeküstücülük akımı 20. yüzyılın en önemli ve en etkin akımlarından biridir. Resim ve edebiyatın yanı sıra birçok sanat dalında sürrealist yapıtlar ortaya çıkmıştır Özellikle de ünlü ressam Salvador Dali, dikkat çekici resimleri ile sanata tarihine geçmeyi başarmıştır.
1925’ten sonra gerçeküstücüler dağılmaya, başka akımlara yönelmeye başladı. Ancak bu akım, resimden, sinemaya, tiyatroya, modaya kadar birçok sanat dalını derinden etkiledi. Bu sanat dallarıdan modaya olan etkisine bakalım..
MODAYA ETKİSİ NASILDIR ?
Modada etkilenme kaynaklarından bir tanesi sanatsal çalışmalar olup bu etkilenme çoğunlukla görseldir. Ancak son yıllarda modern sanat ve gerçeküstücülük gibi avan-garde yaklaşımlardaki gelişmelerle birlikte, moda giyim tasarımının alışılmış kalite değerleri tamamen değişmektedir. Moda tasarımında avan-garde ve gerçeküstücü yaklaşımlar, modanın alışılageldik gelişimini değiştiren yeni yöntemler olarak karşımıza çıkıyor.
Gerçeküstücü stili yaygınlaştıran en önemli kaynaklar; moda dergileri ve reklamcılık olmuştur. Fransız, İngiliz ve Amerikan süreli moda yayınları bu sanat hareketini başlangıcından itibaren Gerçeküstücü stilin, fotoğraf, grafik ve tasarımdaki benimsenme dönemini yansıtmışlardır. Dönemin ünlü dergileri; Harper’s Bazaar, Vogue ve Flair gerçeküstücü stile büyük ilgi duyarak geniş ölçüde yer vermişlerdir. Bu sayede gerçeküstücü sanatçılar ve tasarımcılar giderek ün kazanmışlar ve tüm dünyayı etkilemişlerdir.
Gerçeklerden kaçış ve hayal gücü eğilimlerinin ortaklığı yönüyle gerçeküstücülük ve moda doğal bir bağ içindeydi ve ortak paydada buluşuyordu. Gerçeküstücü sanatçılar moda endüstrisinin donatılarına ( özellikle cansız mankenlerine ) kendini kaptırıyor, modayı ve giyim kuşamı, bilinç ve bilinçaltı arasındaki eşiği temsil etmek üzere kullanıyordu. Moda da 1930’ ların ikinci yarısında , gerçeküstücü yer değişim -obje veya görselleri alışılmadık ve karşıt yerlere konumlandırma- aracını vitrinlerde, moda fotoğraflarında ve reklamlarda rahatlıkla kullanma fırsatı buldu. ( …izmler MODAYI ANLAMAK / MAIRI MACKENZEI )
Gerçeküstücülük, modanın sunumunu doğrudan etkilerden, pek çok moda tasarımcısının çalışmalarına yansımadı. Elsa Schiaparelli , kayda değer bir istisna olarak öne çıktı. ( …izmler MODAYI ANLAMAK / MAIRI MACKENZEI )
Schiaparelli gerçeküstü olana eğilimini silüette değil ayrıntılarda ortaya koydu. Sirk akrobatı, böcek, gitar, çeşitli sebzeler ve lolipop biçiminde düğmeler, yassı rodoit üzerine aspirin tabletleri ve böcekler dizilerek yapılan kolyeler; tırnak kısımları ojeli eldivenler; açınca müzik çalan veya içi aydınlanan el çantaları; ayakkabı ya da pirzola biçiminde şapkalar onun eseriydi. ( …izmler MODAYI ANLAMAK / MAIRI MACKENZEI )
İkinci dünya savaşının çıkmasıyla, gerçeküstücülük bir sanat hareketi olarak inişe geçti, ancak moda ve yansıtılması üzerindeki somut etkileri günümüze kadar sürdü. ( …izmler MODAYI ANLAMAK / MAIRI MACKENZEI)
AKIMIN MODA ÖNCÜLERİ KİMLER ?
- Elsa Schiaparelli
- Coco Gabrielle Chanel
- Vivien Westwood
- John Galliano
- Cristobal Baleinciaga
KAYNAKLAR
https://www.milliyet.com.tr/gundem/surrealizm-nedir-kisaca-surrealizm-ozellikleri-nelerdir-6194868
